‘Het interesseert mij echt niet wat anderen denken’. Hoe vaak heb je deze uitspraak niet gehoord? Hoe vaak was het geloofwaardig? Voor mij als evolutionair psycholoog is de uitspraak eigenlijk nooit geloofwaardig. Evolutie heeft ons geprogrammeerd om wat anderen denken vreselijk belangrijk te vinden. Misschien moet de uitspraak ook meer als een voornemen of wens worden gezien, we zouden graag willen dat het ons minder bezighield. Die wens is denk ik ook wat het boek ‘the art of not giving a fuck‘ een bestseller gemaakt heeft.
Bronnie Ware, een Australische verpleegkundige in de palliatieve zorg, deed een onderzoek bij mensen die nog maximaal drie maanden te leven hadden. Ze vroeg hen waar ze, terugkijkend op hun leven, het meeste spijt van hadden. Op nummer 1 stond: Ik wilde dat ik de moed had gehad om mijn eigen leven te leiden, en niet het leven dat anderen van mij verwachtten. We geven heel veel fucks, dat zit in ons DNA.
Waarom geven we een fuck
Mensen geven een fuck omdat dit vele honderduizenden jaren lang een kwestie van overleven was voor mensen. In de oeromgeving waren je overlevingskansen en kansen op voortplanting nagenoeg nul als je er alleen voor stond. Reputatie is alles voor een soort die zoveel samenwerkt en ook zoveel roddelt als de mens. Wordt er goed over je gepraat, dan verbeterd dit je kansen in samenwerking (wie deelt met wie) en in de seksuele competitie (wie krijgt de meest aantrekkelijke partners). Reputatie heeft directe impact op overleven en voortplanting. Daarom geven we om de mening van anderen.
Ook in onze moderne tijd is reputatie belangrijk, het bepaald bijvoorbeeld je kansen op carriere en als zelfstandige bepaald het of je uberhaupt werk hebt. Toch zijn de kosten veel minder hoog. Als je het bij een bedrijf verpest, kun je het weer elders proberen. En als je er een zootje van maakt op je werk, hoeft dat niet deastreus te zijn voor je kansen op de huwelijksmarkt. Ontslag betekent geen wisse dood. We zouden ons dus een stuk minder druk kunnen maken om wat anderen denken.
Waarom minder fucks geven
Een van de belangrijkste redenen waarom mensen hun dromen niet volgen, is omdat ze bang zijn voor het oordeel van anderen. In de oertijd was dit een redelijke overweging, nu niet meer. Als mensen je uitlachen omdat je besluit hondenkapper te worden, heeft dat geen enkel effect op je overleven. Er is geen enkele reden niet je passie te volgen. Teveel fucks geven houdt ons weg van onze dromen, maar maakt ons ook gestresst.
Onze voorouders leefden in relatief kleine groepen, in de praktijk tussen de 50 en 150 mensen. In onze moderne tijd zijn er heel veel meer meningen om rekening mee houden. We leven met miljoenen mensen op een kluitje en interacteren op een willekeurige dag met meer onbekenden dan een oermens in zijn of haar hele leven. In die mensenmassa maken we ons druk om de mening van mensen die we niet eens kennen of die totaal niet relevant zijn voor ons leven. Omdat ons instinct ons verteld dat wat anderen denken belangrijk is.
The art of giving a fuck
Hoe om te gaan met die sociale druk en verwachting van anderen? Een manier is onverschilligheid, doen alsof je ‘don’t give a fuck’. Vaak is dat meer een act en een ontkenning dan een oplossing. Een andere optie is arrogantie, jezelf verheven voelen boven anderen en hun mening. Ten slotte kun je er ook in meegaan en een neuroot worden die zich continu druk maakt om wat anderen denken. Er is echter nog een vierde optie: acceptatie.
De hindernis die ons instinct opwerpt wordt vaak gezien als een soort karakterzwakte. Je zou je niet moeten laten tegenhouden door wat anderen denken, je moet geloven in jezelf. Het is echter geen zwakte. Sterker, mensen die hier helemaal niet door gehinderd worden, is over het algemeen iets mis mee. Psychopaten hebben deze remming bijvoorbeeld niet. De kunst van ‘not giving a fuck’ is uiteindelijk de kunst om geen fuck te geven om het feit dat je een fuck geeft. Je zult altijd sociale angsten hebben. Dit betekent accepteren dat het een biologisch gegeven is en jezelf vergeven voor dat je deze onzekerheid voelt. Een dergelijk begrip en acceptatie maken het mogelijk om met meer afstand naar deze gevoelens te kijken en jezelf er uit los te maken. Deze strategie heet ook wel cognitieve defusie, een techniek die aantoonbaar effectief is om met sociale angsten om te gaan.